“Dünya bir deniz idi ne gök vardı ne bir yer,
Uçsuz, bucaksız, sonsuz sular içreydi her yer!
Tanrı Ülgen uçuyor, yoktu bir yer konacak,
Uçuyor, arıyordu katı bir yer bir bucak.”
Dünya mitolojilerinde suyun, taşın, ağaçların kısacası doğaya ait unsurların önemli yeri vardır. Türk mitolojisinde de tabiat unsurları hep canlı bir varlık gibi görülmüştür. Bunlar içinde sular, ırmaklar, denizler de önemli yere sahiptir.
Altay ve Türk mitik anlatılarında sularla ilgili önemli bilgiler var. Mesela Dede Korkut’ta karşımıza çıkan Tepegöz, bir su perisinin çocuğudur. Aslında Tepegöz’ün içindeki iyiyi temsil eden taraf onun sudan gelişidir. Buna karşın babasının karada var olan bir çoban oluşu da onun kötü ve karanlık yayına gönderme yapar. Burada Türk mitlerinde de suyun aslında kutsal olduğu ve aydınlığı simgelediğini söyleyebiliriz.
Su tanrıları, tanrıçaları ya da suyla ilintili olabilecek her tür inanç, kült mitolojilerde oldukça yaygındır. Denizlerin, okyanusların ya da ırmakların uygarlıkların inanç sistemlerini de ele verdiğini söyleyebiliriz. Burada temel unsurun yine su kaynakları, kutsal sular olduklarını ifade edebiliriz.
Örneğin tez çalışmam da Hatay’da yaptığım derlemelerde sulara ait birçok inanma saptamıştım. Şifa bulmak ya da adak adamak için suya giden birçok insanla görüştüm. Suyun içine bırakılan taşla yağmur duaları edenler, nehirlere mektup bırakıp çocuk sahibi olmak isteyenleri görünce suyun sağaltıcı etkisine olan inancın günümüzde de devam ettiğine şahit oldum.
Dünyada sadece bizde değil birçok uygarlıkta önemli yer tutan su, Yunan mitlerinde bir deniz tanrısına ev sahipliği yapar. Çoğu kişi bilir. Poseidon bir deniz tanrısıdır. Buna karşın bizde de Deniz Han ve Ak Han vardır.
Ukulan isimli su iyesi de dikkat çekicidir. Altay ve Yakut mitolojisinde su tanrısı olarak bilinen Ukulanhan, suyu temiz tutması ve balıkları korumasıyla tanınır. Balık tutmak isteyenler öncelikle Ukulan’dan izin alırlar. Ukulan Han da balıkçılara balık avında bol şans diler. Suları kirletenlere, gölleri kurutanlara kızar ve bu tür davranışları gerçekleştirenleri cezalandırır. "Ak Ene" adıyla da bilinir ve aslında dünyanın var olduğu gün de yine Ülgen’e destek olmuştur. Ona ilham vermiştir. Kadın ruh olarak da bilinir. Suların derinliklerinde yaşar. Temir Han’ın ise toprak ve su tanrılarından Yo-Kan adında bir oğlu vardır.
Talay Han ise denizlerin ve nehirlerin koruyucu azizi olarak bilinmektedir. Talay Han, birçok yönden Yunan tanrısı Poseidon'a benzemektedir. Bay Bayanai ise avcıların koruyucusudur. Gökyüzünün doğusunda yaşamaktadır.
Suların kirletilmesini günah olarak gören Türkler, bu tür davranışlarda bulunan kişilerin mutlaka cezalandırılacağına inanmışlardır. Bu nedenle belki de suyun temizliğine dikkat etmişlerdir. Yine Anadolu’da sulara önem verilmektedir. Tatar ve Altay mitlerinde yer alan Su İyeleri ise suyun koruyucu ruhlarıdır ve genellikle açık renkli giysiler giyerler. Suyun en derininde yaşarlar. Kayalıklar arasında sarayları vardır. Ayrıca saçsız, sakalsız formlarda görünürler. Cisimsiz ve bazı inançlarda ise yarı balık yarı insanlardır. Bu da bir nevi deniz kızı olarak ifade edilebilir.
