Bazen hiç olmayacak şekilde tepki verdiğinizde, neden böyle davrandığımızı hiç merak ettiniz mi? Psikolojinin birçok ve belki de en önemli hedeflerinden biri bu sorunun cevabını ortaya çıkarmaktır. Bu nedenle, bugün, insan davranışının sözde amacını belirleme ve tanımlamaya gideceğiz. Bunu yapmak için, temel insani ihtiyaçları, motivasyonları ve duygular bizi bunalttığında ve içgüdüler bizi ele geçirmeye başladığında kontrolü nasıl geri alabileceğimizi tartışacağız.

Temel İnsan İhtiyaçları ve İnsan Davranışının Amacı

Psikoloji dünyasında, insan ihtiyaçlarını anlamayı amaçlayan birçok farklı model ve teori vardır. Belki de en iyi bilineni, genellikle bir piramit olarak tasvir edilen, insan ihtiyaçlarının beş aşamalı hiyerarşik bir modelini bulan Amerikalı psikolog Abraham Maslow'unkidir. Bir dizi ihtiyacı karşılamak için önce aşağıdaki seviyedekileri tatmin etmeniz gerektiğini öne sürdü. Maslow'a göre bu piramit şu şekilde oluşur:

•    Psikolojik ihtiyaçlar: Bu, yemek, su, hava, uyku, dinlenme ve seks gibi ihtiyaçları içerir.
•    Güvenlik ihtiyaçları: Fiziksel refahımız, işimiz, ailemiz, sağlığımız, özel mülkümüz vb.
•    Sevgi ve ait olma ihtiyaçları: Bunlar arkadaşlık, sevgi, aile ve cinsel yakınlık ile ilgilidir.
•    Saygı ihtiyaçları: Güven, kendini tanıma, saygı ve başarı.
•    Kendini gerçekleştirme ihtiyaçları: Ahlak, kendiliğindenlik, yaratıcılık, kendini gerçekleştirme ve problem çözme.
Bu teori doğrultusunda, davranışlarımızın amacı temel ihtiyaçlarımız tarafından motive edilebilir. Örneğin, güvenlik ihtiyaçlarımız karşılanmazsa, davranışımız onları tatmin etmenin yollarını bulmaya yönelik olacaktır. Aynı zamanda fizyolojik ihtiyaçlarımız da bizi motive eder. Hepimiz piramidin temelini oluşturan en temel ihtiyaçları paylaşırız. Bunlar, davranışlarımızın ana amacı olarak hizmet eder. Başka bir deyişle, motivasyonlarımız ve davranışlarımızın amacı birbiriyle yakından bağlantılıdır.

İnsan Davranışının Motivasyonları ve Amacı

Oxford İngilizce sözlüğüne göre "motivasyon", "belirli bir şekilde hareket etmek veya davranmak için bir neden veya nedenler" olarak tanımlanır. Diğer faktörlerin yanı sıra, davranışımız motivasyon tarafından şartlandırılır. Bu, bizi kişisel zevk için hareket etmeye iten içsel bir motivasyon veya dış teşvikler tarafından yönlendirilen dışsal bir motivasyon olabilir. İçsel ve dışsal motivasyonun yanı sıra, aşağıdakiler de dahil olmak üzere birkaç başka tür de vardır:

•    Başarı motivasyonu: Performans ihtiyacı ve mükemmellik arayışı tarafından yönlendirilir.
•    Bağlılık motivasyonu: Bir grubun parçası olma ve diğer insanlarla yakın temas halinde olma ihtiyacı ile ilgili.
•    Güç motivasyonu: Bu, etkileme ve kontrol etme yeteneğimizle ve başkaları tarafından takdir edilme arzumuzla ilgilidir.
Gördüğünüz gibi, birkaç farklı motivasyon kaynağı var. Bunlar, ihtiyaçlarımızla eylemlerimiz arasındaki yakın ilişkinin ne kadar farkında olduğumuza göre değişebilir. Bazı durumlarda bu ilişki kültürümüzden ve ailemizden de etkilenebilir. Birçoğumuz aynı motivasyon kaynaklarını paylaşıyor olsak da, bu aynı zamanda bireye de bağlıdır. Üstelik hepimiz ihtiyaçlarımızın gerçekte ne olduğunun tam olarak farkında değiliz. Sonuç olarak, bilinçli olarak tanımlamadığımız bir ihtiyacı karşılamak için hareket edebiliriz.

Bu, birçok durumda, eylemlerimizin ardındaki motivasyonları tam olarak belirlemekte sık sık mücadele ettiğimiz anlamına gelir. Diğer durumlarda, onları tespit ederiz, ancak onlar hakkında yalan söyler veya başkalarından gizleriz. İhtiyaçlarımızın tam olarak farkında olmadığımızda, kendimizi kaybolmuş, kontrolden çıkmış veya daha yüksek bir güç tarafından yönetiliyormuş gibi hissetmemiz daha kolaydır. Örneğin, korku ya da utanç gibi duygular tarafından yönetildiğimiz zaman, davranışımızın amacı genellikle kaçınmaktır. Öfke veya neşe gibi duygular tarafından yönetildiğimiz zaman, genellikle harekete geçmeyi seçeriz.

Aynı şey düşüncelerimiz ve alışkanlıklarımız için de geçerli. Bu, düşüncelerimizin anında eyleme dönüşmesine izin verdiğimizde veya mantıktan ziyade tamamen alışkanlıkla hareket ettiğimizde, gerçekten ne istediğimizi anlamamızın daha zor olduğu anlamına gelir.

Çözüm

Dolayısıyla bu faktörlerin davranışlarımızı etkilememesi için farkındalığımızı artırmamız gerekiyor. Bunu yapmak için şunları yapmalıyız:

•    Şimdiki zamanda yaşa: Bu, daha bağlı hissetmemize yardımcı olabilir, yeni ve daha iyi çözümler bulmamızı kolaylaştırır.
•    Meditasyon: Yansıma ve analize yardımcı olur.
•    Davranışınızın amacı kime veya neye yöneliktir? Kendinize bu soruyu sormak, normalde otomatik olarak ve düşünmeden yapacağınız eylem ve davranışlara daha fazla dikkat etmenizi sağlayacaktır. Bu, hayatınızın kontrolünü geri almanıza yardımcı olacaktır.
Ayrıca zihinsel, fiziksel ve sosyal sağlığınıza daha fazla dikkat ederek refahınızla daha uyumlu olmaya çalışmalısınız. Bu, ihtiyaçlarınızın daha fazla farkına varmanıza yardımcı olacaktır. Farkındalık pratiği yapmayı da deneyebilirsiniz. Farklı araştırmalara göre, bu teknik mantıksız davranışlardan kaçınmamıza yardımcı olabilir. Sonuç olarak, davranışlarımızın amacını bir dizi farklı faktör belirler. Herkes farklıdır. Ancak neden böyle davrandığımızı anlamaya çalıştığımızda, bu amacı anlamak çok daha kolay hale geliyor. Bu da hayatımızın kontrolünü yeniden kazanmamızı sağlar.