Dünyamızda yer alan tüm canlı ve cansız varlıklar, birbirleri ile etkileşim halindedir. Bu canlı ve cansız varlıkları ve birbirleriyle olan etkileşimlerini ekosistem olarak adlandırırız. Buna ek olarak ekosistemde yer alan varlıklar, devamlılıklarını sürdürebilmek için birbirlerine ihtiyaç duyarlar.
Besin zincirinin en tepesinde virüsler vardır. Virüsler canlı olmanın önemli şartlarından birisi olan tek başına var olabilme yetisine sahip olmamalarına rağmen ne olursa olsun hayatta kalmak için mutasyon geçirme konusunda bir numaralardır. Bağışıklığa bağışıklık kazanmak, yeterince yavaş öldürüp yayılma fırsatı sahibi olmak, doğru iklimde doğru yayılma yöntemlerine sahip olmak, kuluçka dönemini olabildiğine uzun tutmak için sürekli mutasyona uğrarlar. Belki aynı virüs günde binlerce taşıyıcıda binlerce farklı mutasyon geçirir fakat yukarıda sıraladığım sebepleri en kusursuz şekilde karşılayanlar sahneye çıkar ve haberdar oluruz.
Wuhan şehrinde ortaya çıkan, tüm dünyayı alaşağı eden koranavirüsü de bunlardan birisi, belki de yüzbinlerce virüs mutasyonundan en başarılı yayılan ve kuluçkaya yatanı olarak şu anda tarihin sayıca en büyük karantinasını yaşatıyor insanlığa. Hala mücadele için yeterli done vermedi bize, bu da ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor. Nitekim doğaya, evrene, canlılara verdiğimiz zararı düşünürsek virüsten pek farklı olduğumuzu düşünmüyorum. Ne dersiniz? Şimdi besin zinciri nedir? konusuna geri dönebiliriz.
Besin Zinciri Nedir?
Doğadaki tüm canlılar, hayatlarını sürdürebilmek için beslenmeye ihtiyaç duyarlar. Bazı canlılar ihtiyaç duydukları besinleri üretebilirken, bazıları ise başka bir canlıyı besin olarak kullanır. Yani canlıların birbirlerini besin olarak kullanmasına göre oluşan sıralamaya besin zinciri denir. Zincirin her sırası farklı türlerden oluşsa da, bir canlı, birden fazla türü besin olarak kullanabilir ve birden fazla tür için besin olabilir. Böylece zincirler birbirine karışır ve aralarında enerji akışı gerçekleşir. Başka bir şekilde ifade etmem gerekirse; Yukarıda da söylediğim gibi ekosistemi anlamamız gerekmektedir, besin zinciri ile gösterilen şey belli bir ekosistem içinde gerçekleşen bir tür enerji alışverişidir diyebilirim. Biyolojik bir topluluk oluşturan canlılar arasında hangisinin hangisi ile beslendiğini besin zinciri yoluyla anlayabiliriz. Unutmayalım ki besin zincirinde yalnızca hayvanlar bulunmaz, aynı zamanda bitkiler, virüsler de besin zincirinin bir parçasıdır. Hatta çok geniş ve önemli bir parçası…
Besin Zinciri Doğada Nasıl İşler?
Doğada canlılar başka bir canlıyı besin olarak kullanırken kendileri de başka canlıların besini olurlar. Canlıların birbirlerini tüketmelerine göre sıralanmaları ile oluşan zincire besin zinciri denir. Belirli bir ekosistemde, bitkiler güneşten yayılan enerjiyi alır ve bu enerjiyi inorganik maddeden enerji açısından zengin organik maddeye dönüştürür. Güneş enerjisini kullanarak toprakta bulunan minerallerin yeşil yapraklara, (belki de marula ya da çileğe) dönüşmesine fotosentez denir.
Fotosentez temel olarak ışığa bağımlı reaksiyonlar ve ışıktan bağımsız reaksiyonlar olmak üzere iki grupta incelenebilir (bunun için sanırım ayrı bir yazı yazmam lazım zira fotosentez ekosistemin en önemli parçalarından birisidir). Fotosentez sonucunda ise üretilen besinleri diğer canlılar tüketir. Örnek vermem gerekirse; Geyiğin çalıları, tavşanın havuçları, solucanların çimenleri yemesi gibi… Böylece, bitkideki enerji ve organik maddeler hayvana geçer. Havuçtan enerji alan tavşanın başka bir hayvan tarafından yenmesi sonucunda enerji transferi bir seviye daha atlar. Başka bir örnek vereyim; tilki havuç yemiş bir tavşanı yediğinde, hem havuçtan hem de tavşandan enerji elde eder. İşte bu olguya besin zinciri denmesinin sebebi budur, tüm beslenme düzeni ve enerji aktarımı bir zincir gibi işler.
Besin Zincirindeki Canlı Türleri Nelerdir?
Besin zinciri nedir sorusunu genel olarak öğrendiğimize göre gelelim en önemli göre zincirde bulunan canlı türlerine geçebiliriz. Besin zincirinde yer alan canlılar, beslenme şekillerine göre 3 tipe ayrılır. Bunlar;
- üreticiler,
- tüketiciler
- ayrıştırıcılardır.
Üreticiler
Besin zincirinin en alt tabakasında bulunan üreticiler, güneş ışığını kullanıp fotosentez yaparlar ve kendi besinlerini üretirler. Su yosunları, bakteriler ve yeşil bitkiler, “üreticiler” halkasında yer alan canlılara örnek gösterilebilir.
Tüketiciler
Yırtıcılar olarak adlandırabileceğimiz tüketiciler, besin ihtiyaçlarını başka canlıları tüketerek karşılarlar. Tüketiciler, otçul, etçil ve hepçil olmak üzere 3’e ayrılırlar. At ve koyun otçul (otobur), aslan ve kartal etçil (etobur), insan ve ayı hepçil (omnivor) sınıfına girer.
Ayrıştırıcılar
Bakteriler ve mantarlardan oluşan ayrıştırıcılar, ölü canlılar ve atıklar ile beslenir. Ayrıştırıcılar, hayvan ve bitki gibi canlıların kalıntılarını ayrıştırır. Böylece canlılarda bulunan organik maddeler, inorganik maddelere dönüşür ve madde döngüsü ile enerji akışı sağlanır.
Besin Ağı Nedir?
Zincirin her halkası ayrı bir tür tarafından oluşturulur. Ancak hiçbir zaman doğada tek sıralı zincire rastlanmaz. Bir canlı besin olarak birden fazla türü besin olarak kullanırken kendisi de birden çok türün besini olur. Bu durum zincirlerin birbirine karışıp beslenme ağları oluşturmasına neden olur. Böylece her ekosistemde bulunan bitki türlerine bağlı olarak kendine özgü bir besin ağı oluşur ve bu da ekosistemlerin ayırt edici özelliklerinden biridir. Her ekosistemin kendine özgü beslenme karakteristikleri varsa da tüm ekosistemler dikkate alınarak beslenme karakteristikleri nitel özelliklere göre sayısallaştırılabilir. Bir ekosistemde yer alan birbirinden değişik besin zincirlerinin bir araya gelmesiyle gerçekleşen beslenme sistemine besin ağı denir. Besin ağında en alt zincirden en üste kadar hangi canlının hangi canlıyı besin olarak kullanacağı anlatılır.
Besin Piramidi Nedir?
Kafanızda artık “besin zincir nedir” diye bir soru kalmadığını düşünüyorum, o halde hep beraber besin piramidine göz atalım ne dersiniz? Besin ağında bir besinden diğeri geçildiğinde enerjinin tamamı aktarılamaz. Besin zincirinde aktarılan enerji, o canlının devamlılığını sürdürebilmesi için kullanılır ve artan enerji bir sonraki halkaya aktarılır. En alt tabakada yer alan bitkilerin, en üstte yer alan etçillerden daha fazla enerji depolamaları mümkündür. Böylece enerji dağılımı basamaktan basamağa değişir ve bir piramit oluşturur. Bir besin zincirinin en alt basamağından en üst basamağına doğru sıralanmasına besin piramidi denir.
Besin Zincirine Verilebilecek Örnekler
Buraya kadar okuduğunuz bilgilerin kalıcı olması için birkaç örnek vereyim:
- Ot, fare, tilki, dağ aslanı (üç üyeli bir zincir)
- Ot, çekirge, kurbağa, yılan, atmaca (dört üyeli bir zincir)
- Yonca, dana, insan, (üç üyeli bir zincir)
- Papatya > Çekirge > fare > Yılan
- Havuç › tavşan › tilki › kurt
