Türk mitolojisine yapacağımız derin yolculuğa bugün Ülgen ile başlıyoruz. Ülgen’den söz ederken Erlik Han’ı anmadan da geçemeyiz elbette. Ne de olsa iyi ile kötü beraber değerlendirilmelidir

Kayra Han’ın oğlu olduğu bilinen Ülgen, uğruna ak kısraklar kurban edilen bir varlıktır. Ak ile kara taşları birbirine vurup dünyayı yaratmıştır.

Ülgen hiçbir varlığın olmadığı bir zamanda yaşamıştır. Gök ve yer yokken sadece o vardı. Kuday olarak da anılmaktaydı. Göğün on altıncı katında altın bir sarayda yaşamaktaydı. Altından bir tahta kuruldu ve sağ ile soluna birer güneş yaratıp astı.

En güçlü şaman bile kutup yıldızına kadar ulaşabilmişken o da çok daha yukarılarda yaşamaktaydı.

Yılgınçi, yayıcı gibi sıfatlarla anılan Ülgen; beyaz renkliydi.  üç yılda bir kısraklar kurban edilirdi. Türk geleneği olarak Göktengri ve Ülgen’e kanlı kurban sunulmamıştır.

Altay yaratılış mitlerinde o hep vardır. Erlik’in karşısında iyiyi temsil etmekteydi. Yarattığı dünyalardan birine insanları yerleştirdi. Bu dünyayı koruması için de Maydere’yi temin etmiştir.

Yer ile göğü yaratıp üç balık yaratmış ve dünyayı balıkların kafalarına yerleştirmiştir. Yaratmayı bitirince de tepesi aya eğen altın dağa geçip kurulmuştur. Dünyayı altı günde yarattıktan sonra yedinci gün dinlenmeye çekilmiştir.  

Bay Ülgen Ana ismiyle de anılıyor olması ona eril dışında dişil özellik de katmıştır. Yedi oğlu olduğu ifade edilmektedir. Sayıları dokuzu bulan da kızları vardır.

Ülgen'in Karakuş Han, Karşıt Han, Pura Han, Burça Han, Yaşıl Kan, Kanım Han, Baktı Han olmak üzere yedi oğlu ile Ak Kızlar ve Kıyanlar diye adlandırılan dokuz kızı vardır. İnanışa göre Ülgen’in kızları insanlara ilham vermektedir.

Altay mitolojisinde ise Ülgen'in, göğün üçüncü katında oturduğuna inanılan iki oğlu vardır. İsimleri May-Ana ve May-Ata’dır.

Eşi anılmaz ancak Taz Hanım şeklinde de çıkmaktadır. Yayık, emir eridir ve gökten haber almaktadır. Şaman dualarında da bulunmaktadır. İnsanların yaratılmasına yardımcı olmuştur.

Dünya’da kötülüklerin yaratıcısı olan Erlik Han ile amansız bir mücadele içindedir. Bu mücadeleler sırasında Ülgen, genellikle galip ayrılır. Ancak insanoğlu zaaflarla doludur ve içinde kötülük bakidir. Bu nedenle Erlik Han, bu kötülüğü ortaya çıkarmaya çalışır.

Yer altının efendisi olan Erlik, Kara Boğa’sına biner ve Orta Dünya’ya geçerek insanları kandırmaya çalışır.

İnsanlığın bugün de en büyük sorunu bu değil midir? Nefis, kan ve ihtiras dediğimiz şeyler Erlik’in ta kendisi olabilir mi?