Gıdalarda Işınlama Nedir?

Gıda ışınlama uygulaması, gıdanın; Gama ışınları, X-ışınları ve hızlandırılmış elektron demetleri ile sterilizasyonu, daha uzun süre muhafazası ve korunması gibi nedenlerde, belirli bir dozda ışınlanması işlemidir. İşlem, ürününe göre değişen teknolojik amaca uygun, yeterli dozda, iyonize radyasyon kaynağı kullanılarak yürütülür.

Gıda muhafazasında, geleneksel yöntemler (tuzlama, dondurma, kurutma, ısıl işlem vb.) dışında sıkça kullanılan bir metottur. 1905 yılında ilk denemesi yapılan ve geçen yıllar içinde de etkileri çok yönlü araştırılmış, fiziksel, kimyasal ve biyolojik yönden güvenilir olduğu bulunmuştur. Yapılan araştırmalar sonucunda; toksikolojik, genetik, kanserojenik ve mutajenik etkileri incelenerek, uluslararası kuruluş ve organizasyonlar tarafından onaylanmıştır. Bunlar: WHO, FDA, FAO, IAEA, Codex Alimentarius Commission, Scientific Committee of European Union gibi uluslararası kuruluş ve organizasyonlardır.

Bu teknoloji, gıdalarda bozulmaya sebebiyet veren ve ürünlere zarar veren mikroorganizmalardan arındırılması için başvurulan, gıdaları korumaya yönelik etkili bir yöntem olarak kabul görmüştür. Gıda ışınlanması, Amerika, Japonya ve birçok Avrupa ülkesinde uzun zamandır uygulanan bir yöntemdir. Bu ürünler; özellikle baharatlar, et, kanatlı etler, tahıl ürünleri, dondurulmuş gıdalar gibi farklı ürünler olabilmektedir.

Gıda Işınlanması Ne Gibi Yararlar Sağlar? Ne İçin Kullanılır?

- Bilindiği gibi gıda zehirlenmelerine sebep olan birçok mikroorganizma bulunmaktadır ve bu mikroorganizmalarla mücadele etmek sanıldığı gibi kolay olmamaktadır. Her gün biraz daha gelişen teknoloji sayesinde bu zehirlenmelerin bir nebze olsun önüne geçilmeye çalışılmaktadır. İşte ışınlama teknolojisi de bu yöntemlerden biridir.

- Artan dünya nüfusu, beraberinde insanları, daha uzun süre dayanım sağlayacak gıda arayışına yöneltmiştir. Bir gıda ürününün bozulmadan, daha uzun dayanabilmesi için çürümeye sebep olan mikroorganizmaların yok edilmesi gerekmekte, bu da ışınlama ile mümkün olmakta ve raf ömrü üzerinde olumlu etkileri görülmektedir.

- Yine benzer sebeplerden, yaş meyve ve sebzenin olgunlaştırılmasının geciktirilmesinde, yumrularda ve köklerde filizlenmenin önüne geçilmesinde kullanılmaktadır.

- Böceklenmelerin önlenmesi, etlerde zararlı mikroorganizmaların ve parazitlerin arındırılmasında, baharatlarda ve diğer gıda ürünlerinde de hastalık yapıcı E.Coli, Salmonella, Campylo-bacter, Listeria türündeki mikroorganizmaları yok etmek amacıyla kullanılmaktadır.

“Nasa'da görevli astronotlara 1972 yılından beri uzay yolcuğu sırasında ışınlanmış yiyecekler verilmiş, aynı zamanda hastanelerde tedavi gören diyabetik hastalar ile bağışıklık sistemi zayıf, kanser terapisi gören, HIV virüsü taşıyan veya organ nakli yapılmış hastalara da ışınlanmış gıdaların verilmesi önerilmektedir.”

Türkiye’de TAEK Sarayköy Ankara’da UNOP/IAEA desteği ile ışınlama teknolojisini ülkede yaygınlaştırmak için kurulan Co-60 Gama Işınlama Tesisi ve Gamma-Pak Sterilizasyon A.Ş. bünyesinde Çerkezköy’de kurulmuş olan Co-60 Gama Işınlama Tesisi bulunmaktadır.

Işınlama Gıda Üzerinde Kalıntı Bırakır Mı? Işınlama Uygulaması Yapılmış Gıdayı Nasıl Anlarız?

Gıdalar genellikle kendi ambalajları içindeyken bu işleme tabi tutulurlar ve gıdalar, kaynaklar ile doğrudan temas ettirilmezler. Her türlü mikroorganizmaya karşı etkili olan bu işlem fizikseldir ve gıda üzerinde kalıntı bırakmaz. İşlem sonrası ürünler radyoaktif hale gelmez.

Işınlama işlemi kontrollü ve güvenilirdir. Toplumda bilgi kirliliğinin aksine, çok yüksek teknoloji, yüksek sermaye ve özel izinler- uluslararası kurallar gerektirdiği için merdiven altı üretim söz konusu değildir. Işınlama işlemi soğuk bir işlem olması sebebiyle, uygulama yapılan gıdaların besin değerini etkilemez.

Raflarda ışınlama uygulanmış gıda ürününü yeşil renkte ve daire içinde bir bitkiye benzeyen Radura sembolü ile ayırt edebiliriz. Radura sembolü, ışınlanmış gıda ürünlerini belirtmek için kullanılan uluslararası bir semboldür. Dairenin üst yarısı kesik çizgi ile gösterilmektedir.

“Uluslararası standartlara ve Gıda Işınlama Yönetmeliği’ne göre ışınlama işlemi uygulanmış gıdaların etiketinde ‘ışınlanmıştır’ veya ‘ışınlama işlemi uygulanmıştır’ ifadesinin yanında bu sembolün kullanılması zorunludur. Fakat ışınlanmış ürün, bir gıdada bileşen olarak yer alıyorsa, bileşen listesinde ‘ışınlanmıştır’ veya ‘ışınlama işlemi uygulanmıştır’ ifadesi yer almalıdır.”

Bu İşlem Hangi Gıdalarda Kullanılır Hangilerinde Kullanılmaz?

Gıda ışınlama teknolojisi; soğan gibi kök ve yumrularda, meyve ve sebzelerde, hububat, hububat ürünleri, kabuklu yemişler, yağlı tohumlar, baklagiller ve kurutulmuş meyvelerde, çiğ balık, kabuklu deniz hayvanları ve bunların ürünleri, dondurulmuş kurbağa bacağında, kanatlı etlerde, kırmızı et ile bunların ürünlerinde (çiğ veya dondurulmuş şekilde), kurutulmuş sebzelerde, baharatlarda, kuru aromatik bitkilerde, otlar, çeşniler ve bitkisel çaylarda kullanılabilmektedir.

Ancak, bozulmuş gıdalarda, radyasyona oldukça duyarlı olan süt ve süt ürünleri ile yağ asidi yüksek olan ürünlerde kullanılmaz. Çünkü bu gibi ürünlerde ışınlama sonrası tat değişimi ve hoşa gitmeyen tat oluşumu görülmektedir.

(Kaynak: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, taek.gov.tr, Gıda Işınlama Yönetmeliği)