Eski keltler denildiğinde, Roma’ya kadar girip, Roma’yı yağmaladıkları hatta romalıların dağlara kadar çekilmelerine neden olan Avrupa topraklarının ilk halkları olan fakat hiçbir zaman birleşik bir etnik grup ya da yönetim oluşturamamış savaşçı bir topluluk olduğu aklımızda yer edinmişlerdir. Eski Keltler, en azından Yunanlılar ve Romalılarla karşılaştırıldığında, genellikle ilkel barbarlar olarak görülüyor. Bunun nedenlerinden biri, genellikle okuma yazma bilmediklerinin düşünülmesidir. Ancak bu doğru değil. Avrupa'da çok sayıda Kelt yazısı bulunmuştur. Ama ne tür yazı kullandılar ve nereden geldi?

Keltlerin Alfabesi

9. yüzyılda Levant'ta Fenikeliler tarafından kullanılan alfabe Yunanlılar tarafından benimsendi. Yunanlılardan, Etrüskler ve ardından MÖ yedinci yüzyılda İtalya'daki Romalılar tarafından kabul edildi. MÖ 600'de Yunanlılar, Galya'nın güneyinde, günümüzde Marsilya şehrinin bulunduğu Massalia adında bir ticaret kolonisi kurdular. Burası Kelt bölgesiydi. Keltler, Galya'nın neredeyse tamamını ve batıda İberya'nın bazı kısımlarını işgal etti. Böylece Massalia'nın kurulmasıyla birlikte Yunanlılar ve diğer Akdeniz ülkeleri Keltlerle yakın bir ticari ilişki kurmaya başladılar. Etrüskler, özellikle MÖ 5. yüzyıldan itibaren ticaret yoluyla Keltler üzerinde güçlü bir kültürel etki yarattılar. Bu etki öncelikle sanat eserlerinde görüldü, ancak yazılı olarak da belirginleşti.

Arkeolojinin Keltlerin İlk Yazıları Hakkında Ortaya Çıkardıkları

Etrüsklerle temasa geçtikten sonra bazı Kelt grupları yazı sistemlerini benimsediler. Bunu ilk yapanlar, Cisalpine Gaul adlı bir bölgede, İtalya'ya en yakın Keltlerdi. Bu grup Lepontii olarak bilinir ve dillerine Lepontik denir. Bu dilde yazılmış bulunan yazıtlar, MÖ. 6. yüzyılın ortalarından kalmadır ve Etrüsk alfabesinin bir versiyonunda yazılmıştır. Lepontiiler çok erken bir tarihte bir Akdeniz alfabesini benimsemiş olsalar da, diğer Keltler yüzyıllar sonrasına kadar aynı yolu izlemediler. Galya dilindeki (Galya'da yaşayan Keltlerin dili) yazıtlar MÖ üçüncü yüzyıla kadar ortaya çıkmamıştır. Bu yazıtlar çoğunlukla Etrüsk alfabesinden ziyade Yunan alfabesiyle yazılmıştır. Bu yazıtların çoğu sadece kişisel isimlerdir. Ancak Galya yazıtları MÖ 1. yüzyıldan MS 2. yüzyıla kadar uzanır ve bu dönemde çok sayıda kapsamlı yazıt buluruz. Güney Fransa'daki L'Hospitalet-du-Larzac'ta bulunan yazılı tabletlerde olduğu gibi, bunlardan bazıları 150'den fazla kelime içeriyor.

Sezar'ın Galya'da Yazma Hakkında Söyledikleri

Tabii ki, arkeoloji bize geçmişe dair sadece küçük bir bakış sağlar. Kelt yazısını dolaylı olarak diğer ulusların yazılarından da öğrenebiliriz. Julius Caesar'ın bu konuda yapacak birkaç ilginç yorumu vardı. 
Helvetii (Galya'daki bir Kelt kabilesi) kampında, Yunan karakterleriyle hazırlanmış listeler bulundu ve Sezar'a götürüldü, burada kaçanların sayısı hakkında ad isim bir tahmin yapıldı. silah taşıyabilen ülkelerinden; ve aynı şekilde ayrı ayrı erkek, yaşlı erkek ve kadın sayıları.” Bundan, Galya Keltlerinin zaman zaman kapsamlı yazılar ürettiklerini görebiliriz. Bu, Caesar'ın De Bello Gallico 6.14'te bulunan başka bir yorumuyla da desteklenmektedir. Druidler (Keltlerin dini liderleri) hakkında konuşurken şöyle diyor:

“Neredeyse tüm diğer konularda, kamuya açık ve özel işlemlerde Yunanca karakterler kullanmalarına rağmen, bu (kutsal konuları) yazıya geçirmeyi de meşru görmezler.”
 
Bu, Keltlerin çeşitli bağlamlarda yazılı eserler ürettiklerini göstermektedir. Kişisel kullanımları ve ayrıca “kamu işlemleri” için bir şeyler yazdılar. Yazı açıkça Kelt yaşamının karanlık bir yönü değildi ve arkeolojik ve belgesel kanıtlardan, çoğunlukla Yunan alfabesini kullandıkları açıktır.

Kelt Yazısının Diğer Örnekleri

Etrüsk alfabesinin bir versiyonuyla yazılmış Galya dilinde de yazıtlar bulunmuştur. Bunların çoğu kuzey İtalya'da bulundu, bu mantıklı çünkü burası Etrüsklerin yaşadığı yerin yakınında. Galya Keltleri ve diğer bölgeler, tabletler ve taş anıtlar üzerine yazı yazmanın yanı sıra sikkelerine de yazıtlar koyarlar. Bunların büyük çoğunluğu sadece kralların kişisel isimlerini içerir, ancak bazen "kral" için Keltçe kelimeyi ve çok nadiren de bireyin kabilesinin adı gibi başka kelimeleri de içerirler. Galya'nın Kelt dili de Latin alfabesiyle yazılmıştır. Yunan alfabesinden Latin alfabesine bu geçiş, öncelikle MÖ. 1. yüzyılda Roma'nın Galya'yı fethetmesinin bir sonucuydu.

Daha önce, MÖ 3. yüzyılda Kelt kabileleri Avrupa'dan Anadolu'ya göç etmişti. Bu Kelt grupları Galatae veya Galatyalılar olarak biliniyordu. Henüz Galat yazıtlarından bir örnek ortaya çıkarılmamıştır. Ancak, Galatlar tarafından, ancak Yunanca gibi ana dilleri dışında bir dilde yazılmış gibi görünen birkaç yazıt örneği vardır.

Britanya Keltleri Hakkında 

Yazı burada Galya'daki kadar yaygın görünmüyor, ancak Anadolu'nun Galatları arasında olduğundan daha yaygın gibi görünüyor. Roma döneminden önce anıtlar üzerinde Kelt yazıtları bulunamadı, ancak çok sayıda yazıtlı sikke keşfedildi. Çoğunlukla İngiltere'nin güney doğusunda bulunmuştur. Madeni paralar Britanya'da yaklaşık MÖ 100'den itibaren basıldı. Ancak, sikkeler MÖ 1. yüzyılın ortalarından sonraya kadar yazılmaya başlamadı. Tıpkı Galya'da olduğu gibi, bu madeni paralar çoğunlukla sadece kralların kişisel isimlerini, bazen de kraliyeti belirten bir kelimeyi içerir. Bu yazıtlar genellikle Latin alfabesi ile yazılmıştır, ancak bazen Yunan harfleri de kullanılmıştır. Bazı Roma öncesi Brythonic krallarının Romalılarla iyi ilişkileri vardı. Dikkate değer bir örnek, Londra bölgesindeki Catuvellauni kabilesinin güçlü bir kralı olan Cunobelinus'tur. Sikkelerinde Roma motifleri kullandı ve ayrıca Britanyalıların Keltçe “kral” kelimesini Roma eşdeğeri “rex” ile değiştirdi. Bu, Britanyalıların üst sınıflarının en azından bazı şeyleri kendi dillerinde ve Romalıların dilinde yazabildiğini gösteriyor. Kabul, Brythonic'te kapsamlı bir yazıt bulunamadı, ancak bu, onları üretemeyecekleri anlamına gelmez.

Eski Keltler Ne Kadar Okuryazardı?

Sonuç olarak, bazı Kelt gruplarının en azından 6. yüzyılın başlarından itibaren okuryazar olduğunu görebiliriz. Önce Etrüsk alfabesini benimsediler. Daha sonraki yüzyıllarda, Galya Keltleri, Yunan alfabesini düzenli olarak anıtlarda ve madeni paralarda kullanarak benimsediler. Britanya Keltleri yazıyı biraz daha az kullanmış görünüyorlar, ancak madeni paralara ve bazen de tabletlere yazıtlar yaptılar. İrlanda'da Keltler en azından dördüncü yüzyıl kadar erken bir tarihte ve muhtemelen ondan yüzyıllar önce okuryazardı. Bununla birlikte, Keltlerin antik dönemden çok sonrasına kadar önemli edebiyat eserleri ürettiğine dair hiçbir kanıt yoktur.